Het Tschumipaviljoen

Het ontstaan

Het Tschumipaviljoen is ontworpen door de Frans-Zwitserse architect Bernard Tschumi (1944), gevestigd in Parijs en New York. Het is in 1990 gerealiseerd in het kader van de manifestatie What a Wonderfull World! Music Video’s in Architecture. Doel van de manifestatie was, om zowel de samenhang als de grenzen tussen kunst, beeldcultuur, architectuur en openbare ruimte te verkennen. De manifestatie vond plaats ter gelegenheid van de 950ste verjaardag van de stad Groningen en werd gehouden in vijf paviljoens. Aan de vijf in 1988 tot ‘deconstructivisten’ omgedoopte architecten Peter Eisenman, Zaha Hadid, Coop Himmelb(l)au, Bernard Tschumi en Rem Koolhaas werd gevraagd om op innovatieve wijze het beeld van de stad en de kwaliteit van de openbare ruimte te onderzoeken.

De opdracht

Uitgangspunt voor het realiseren van de paviljoens was de presentatie van videoclips, die na 100 jaar film werden beschouwd als de nieuwste vorm van dit medium. Aan de architecten de opgave om niet op het niveau van de huiskamer, maar op de schaal van de stad een geschikte omgeving voor de videoclip te creëren. Bovendien werd de architecten gevraagd of deze opgave tot een nieuw gebouwtype zou moeten leiden, of dat het fenomeen van de videoclip een fundamenteel andere benaderingswijze van de architectuur zou kunnen voeden.

Vorm versus functie

Het kritische onderzoek naar de relatie tussen vorm en functie vormt de kern van Bernard Tschumi’s werk. Dat zijn paviljoen nog steeds in gebruik is, zij het met een gewijzigd en geactualiseerd programma, is veelzeggend. Niet alleen is de ‘glazen galerij’ in staat gebleken om een directe relatie te leggen tussen de oorspronkelijk gesitueerde videoclips, de architectuur zelf en de openbare ruime; het paviljoen heeft ook bevestigd, zoals Tschumi altijd betoogd heeft, dat architectonische logica niet enkel afhankelijk is van haar programmatische basis, maar op basis van haar eigen merites in staat is om plaats te bieden aan steeds nieuwe stedelijke programma’s en ruimtelijke scenario’s. De Glass Video Gallery, zoals Tschumi het paviljoen zelfde noemde, keert het principe van de klassieke gesloten, donkere projectieruimte voor film, of ‘black box’ letterlijk binnenstebuiten, zodat hetgeen dat zich normaal in de huiskamer, bar of foyer afspeelt in een ‘opengeklapte bioscoop’ naar de straat wordt gebracht.

De verkenning van de grenzen van het paviljoen leidt tot het programmeren van de openbare ruimte, aangezien het omkeren van de definitie en de vorm van het paviljoen de gebeurtenis van binnen naar buiten verplaatst. Het Tschumipaviljoen is daarmee een nadrukkelijk stedelijke interventie. In feite is dat wat in de openbare ruimte rondom het paviljoen gebeurt van minstens zo groot belang als het paviljoen zelf. Zoals Tschumi het zelf verwoordde: ‘Bij architectuur gaat het evenzeer om de gebeurtenis die plaatsvindt in een ruimte als om de ruimte zelf.’

Ruim honderd producties

Na de manifestatie stond het paviljoen van Bernard Tschumi de eerste vijf jaar ongebruikt op het Hereplein waarna het in 1995 in beheer werd genomen door Stichting Tschumipaviljoen met als doel er kunstenaarsprojecten in te realiseren. Inmiddels zijn ruim honderd projecten gerealiseerd door kunstenaars uit binnen- en buitenland. Leidend bij de keus van kunstenaars is het vermogen een locatie specifiek project te realiseren dat inspeelt op de kwaliteiten van het paviljoen. De projecten in het paviljoen acteren nadrukkelijk in de openbare ruimte. Die in de eerste plaats gevormd wordt door het Hereplein dat een van de drukste centrale knooppunten van Groningen is waar dagelijks bussen af en aan rijden en taxi’s, auto’s, fietsers en duizenden voetgangers passeren. De projecten moeten de kwaliteit hebben de aandacht te trekken van dit continu in transitie zijnde publiek. Want anders dan in musea en/of galerie is er op het Hereplein geen sprake van een publiek dat gekozen heeft een project of expositie te bekijken.

Het diverse programma van locatie specifieke projecten, met bij voorkeur de integratie van techniek en multimedia activeert in de geest van Bernard Tschumi de eigen stedelijke locatie. De wisselende projecten wijken steeds weer af van het programma van videoclips dat oorspronkelijk in het paviljoen was geplaatst. Maar net zoals een kerk door een bokswedstrijd, wordt het paviljoen van Bernard Tschumi doorlopend geactiveerd door de wisselende projecten.

Sinds december 2021 wordt het Tschumipaviljoen beheerd door Kunstpunt Groningen.