Kunstroute langs werken van vrouwelijke kunstenaars in en rond het centrum.

Boven de rotonde in de fietsenstalling, in een drukte van komende en gaande reizigers, hangt een sneeuwhuis omgekeerd aan het plafond van het Stadsbalkon. In de bol zitten 11 plexiglazen platen waarvan de contouren lijken op die van het centrale hoofdstation. De toepassing van nieuwe media in de vorm van computergestuurde LED-verlichting zorgt voor een spel van licht en donker in de bol; zo nu en dan verandert de weergave van het station in een schaduw van zichzelf.

Kunstenaar Giny Vos werd gegrepen door het contrast en conflict dat het Stadsbalkon en het Hoofdstation met elkaar lijken te hebben. Aan de ene kant geeft het moderne plein het monumentale station nieuwe allure maar het onttrekt ook een deel van het station aan het zicht. Met Second Thought spiegelt Vos het station als het ware van boven naar beneden en verbindt zo ook onder de grond de twee bouwwerken.

Op het eerste gezicht voldoet deze dame aan bekende schoonheidsidealen: ze heeft een mooi gezicht met hoge jukbeenderen, een hippe bos haar en een piercing onder de lip. Ze lijkt indrukwekkend hoog op haar benen te staan, in een japon waarvan de enorme rok over een zogenaamde ‘crinoline’ is gedrapeerd.

Maar de vrouw blijkt een pop, waarvan de verhouding tussen boven- en onderlijf niet klopt. Onder de doorzichtige rok bungelen haar beentjes. Zij heeft zichzelf als het ware verheven in de op wieltjes geplaatste crinoline, omdat ze niet aan het gangbare schoonheidsideaal van lange benen kan voldoen, en beweegt zich met armprothesen voort.  

Silvia B. werd voor dit beeld geïnspireerd door de huidige wetenschappelijke ontwikkelingen, die bijdragen aan de maakbare mens. De dame is een anti-schoonheid; een optelsom van verschillende typen en stijlen. De postmodernistische architectuur van Cascade vormt hiervoor een toepasselijk decor.

Nee, deze kunstenaar maakt niet per abuis onderdeel van deze route uit: Frederik Engel Jeltsema (1879-1971) ging namelijk tot zijn 27^e door het leven als vrouw. In 1879 werd hij geboren in Uithuizen als Frederika Engelina, en bij het geboorteregister ingeschreven als een zij. Maar gaandeweg werd duidelijk dat Jeltsema te maken had met iets wat we nu een intersekse-conditie noemen: hij had meer mannelijke dan vrouwelijk kenmerken, en vóélde zich daarnaast ook nog eens meer mannelijk dan vrouwelijk. In 1906 besloot Jeltsema zijn transitie door te maken: zijn lichaam liet hij onveranderd, maar hij ging zich wel anders kleden, en liet zijn haar kort knippen. Hij was tweemaal gelukkig getrouwd met vrouwelijke partners, en was als kunstenaar succesvol.

Het werk de Zittende Jongeling maakte Jeltsema tien jaar na zijn transitie, in 1916. Hij verbeeldde met het werk de jonge man volgens de oud-Griekse traditie: naakt, atletisch gebouwd en met perfecte lichaamsverhoudingen. In 1960 deed hij het beeld cadeau aan de stad Groningen, dat het hier midden op het gras van het Emmaplein plaatste.

Aan het begin van de Ubbo Emmiussingel staat het bronzen beeldje Kind met lam. Deze kleine sculptuur, ook wel bekend als Jongetje met geitje, werd in 1955 gemaakt door Fransje Carbasius, voor wie het verbeelden van kinderen en dieren een geliefd thema was. Oorspronkelijk stond het beeldje bij een basisschool in de wijk De Hoogte, maar daar werd het met enige regelmaat vernield en van z’n sokkel geslagen.

Nadat het zwaar gehavend uit een naburige spoorsloot was gevist, werd besloten het naar een veiliger locatie te brengen. Sinds 1986 staat het op z’n huidige plek; niet langer in de nabijheid van een school, maar wel op een steenworp afstand van een andere belangrijke ‘kinderplek’: Huize Tavenier. In deze art nouveau-villa op nummer 110 zat van 1949 tot 1981 de eerste kraamkliniek van Groningen.

Stap is het meer dan levensgrote en zeer gestileerde lichaam van een jong meisje; nauwelijks ontloken en anoniem vanwege het ontbreken van hoofd, armen en handen. Ze staat fier rechtop. Academiedocent Peter Stut maakte de hardstenen sokkel, die doet denken aan een ‘catwalk’.

De klassieke uitstraling en stilering doen denken aan beelden uit de vroeg-Griekse kunst. De strenge symmetrie die slechts onderbroken wordt door dat ene naar voren geplaatste been, verwijst het ook naar Egyptische beelden. De plaatsing bij de kunstacademie is vast geen toeval, hier behoorde immers lange tijd het tekenen naar model en klassieke voorbeelden tot het standaard lespakket.

De Vishoek was vroeger een knooppunt voor schepen vanuit de Zuider- en Noorderhaven. En waar havens waren, was prostitutie. Tot een aantal jaar geleden scheen hier een voornamelijk rode gloed door de straten. Eeuwenlang was deze buurt de thuishaven van de meisjes van plezier. Nu is er nog maar één: de vrouwenbuste, gemaakt door Anne Wenzel. Zo bepalen de dames, dankzij deze buste, nog steeds het straatbeeld van het A-kwartier. Wenzel heeft hiermee een monument voor de vrouw als mens gemaakt, met al haar schoonheid, kracht en kwetsbaarheid.

Dit beeld van Aletta Jacobs, de eerste afgestudeerde vrouwelijke arts én de eerste promovenda van Nederland, is het enige Groninger monument dat aan een vrouw is gewijd. Beeldhouwster Theresia van der Pant heeft het robuuste voorkomen van Jacobs goed getroffen: het portret toont duidelijk vastberadenheid.

En vastberaden was Jacobs. Ze werd in 1854 in Sappemeer geboren als dochter van een huisarts, en begon al op haar 17^e (in 1871) aan haar studie medicijnen aan de Rijksuniversiteit Groningen, waar ze in 1879 promoveerde. Ze vestigde haar praktijk als arts in Amsterdam en deed daar jarenlang belangrijk werk op het gebied van de gezondheidszorg voor vrouwen en de geboortebeperking. Daarnaast was Jacobs actief in de strijd voor het vrouwenkiesrecht en de wereldvrede.

Jacobs inspireerde velen, waaronder haar oudere zus Charlotte: zij werd de tweede afgestudeerde vrouw van Nederland, en vervolgens de eerste vrouwelijke apotheker in Nederland en Nederlands-Indië.

Marthe Röling ontwierp voor op het plein bij het Harmoniecomplex, waar onder meer de letterenfaculteit van de RuG in gevestigd is, een wimpel, waarvan de vorm volgens de kunstenares ‘aan het ontstaan is, in beweging is, zichzelf verheft’.

De wimpel draagt de Latijnse woorden 'non scholae, sed vitae'. De spreuk vindt haar oorsprong bij de Romeinse wijsgeer Seneca die tot zijn spijt constateerde: ‘Non vitae, sed scholae discimus’: ‘wij leren niet voor het leven, maar voor de school’. Röling keerde het om: ‘niet voor de school, maar voor het leven’.

De twaalf gouden uilen in het timpaan van het Harmoniegebouw zijn een eerbetoon aan de Griekse godin Pallas Athena. Hier staat zij symbool voor de Faculteit der Letteren. Aan Pallas Athena werden namelijk de eigenschappen verstand, moed, schoonheid en trouw toegedicht. Zij werd dan ook vereerd als de godin van de wijsheid, van oorlog en vrede en van de schone kunsten. Om haar wijsheid te benadrukken wordt de godin vaak afgebeeld met een uil.

De uilen zijn gegoten in polyurethaan en vervolgens met bladgoud bewerkt. Ze zijn wat betreft hun lijven identiek, maar hun ogen hebben ieder een andere kleur. Hiermee heeft Van Dijk de individuele wijsheid willen symboliseren. Met de zes linkszittende en de zes rechtszittende uilen verwijst de kunstenares tevens naar respectievelijk de Faculteit der Letteren en de Faculteit Rechtsgeleerdheid, die beide in het Harmoniegebouw gehuisvest zijn.

Niet alleen op het plein voor de Harmonie, ook hier op de muur tussen de Starbucks en de winkel van de RUG is Aletta Jacobs (de eerste afgestudeerde vrouwelijke arts en de eerste promovenda van Nederland) een podium gegeven. Het is een enorme schildering, van maar liefst 14 bij 8 meter, gemaakt door Lotte Masker en Jonna Bo Lammers. Zij werken samen onder de naam VAAF (Gronings voor 'verf').

Jacobs staat tweemaal afgebeeld, jong en oud. In het eerste portret is ze als enige vrouw te midden van een groep mannen te zien. Anders dan Jacobs hebben de mannen geen gezicht. Hiermee wordt tot uitdrukking gebracht dat we ons alleen Jacobs nog herinneren; de mannen zijn we inmiddels vergeten.

In het tweede portret, van een jongere Jacobs, draagt ze een t-shirt met de tekst ‘Studying is for ugly girls’. Deze tekst vindt z’n oorsprong in een artikel dat in 1871 (het jaar waarin Jacobs zich inschreef aan de RUG) verscheen in het Studenten Weekblad. Daarin stelt de auteur dat studeren iets is voor lelijke vrouwen. Zou de strijdvaardige Jacobs vandaag de dag hebben geleefd, dan zou het goed hebben gekund dat ze op ludieke wijze gereageerd zou hebben op zo’n uitspraak, door er een t-shirt van te dragen. 

Farsi Largo / Making Space verschuilt zich nergens achter, is volledig zichtbaar, maar wordt lang niet altijd door voorbijgangers opgemerkt. Dit komt doordat het werk zes meter boven de grond zweeft. Farsi Largo staat in het Italiaans voor ‘behoedzaam vooruit bewegen’. De koperen draden tussen de houten figuren symboliseren de communicatie tussen twee mensen.

De kunstenares heeft zich laten inspireren door de plek waar mensen langslopen of stoppen om een praatje te maken. De atmosfeer wordt erdoor gevuld. Op die manier komen de gedachten van de passanten volgens de kunstenares even in contact met de gedachtestroom van het beeld.

Dit kunstwerk tegenover Oosterstraat 36 is de helft van een duo: de andere helft is te vinden in de parallel aan de Oosterstraat lopende Gelkingestraat. Samen vormen ze Bus-stops, een kunstwerk van Loes Heebink en Shlomo Schwarzberg.

Beide werken bestaan uit twee roestvrijstalen pijlers met daartussen een lichtkrant, en allebei worden ze bekroond met een neonverlichte orgaanvorm: in de Oosterstraat een hart, in de Gelkingestraat longen. Die verwijzen naar het centrum en de periferie van de stad: bij binnenkomst in de stad per bus kom je langs het rode hart in de Oosterstraat - symbool voor het centrum en de dynamische activiteit eromheen -; wanneer je de stad verlaat, reis je via de Gelkingestraat voorbij de groene longen – verwijzend naar de buitenwijken – naar de rust en de ruimte.

Wil je de snelste route naar de Gelkingestraat? Loop dan via de Donkersgang, waarvan je de entree vindt tussen Oosterstraat 29 en 31. Wanneer je bij de Gelkingestraat uitkomt sla je rechtsaf: tegenover nummer 32 vind je de tweede Bus-stop. Vervolg je route noordwaarts en je komt weer uit op de Grote Markt: vanaf hier kun je je route vervolgen richting Forum Groningen, waar je het laatste kunstwerk op deze route zult vinden.

Het laatste werk op de route is te vinden in de parkeergarage onder het Forum, het imponerende ruimteschip midden in de stad. Is Wervel het weggestopte kindje? Dat zeker niet! Deze 20 meter lange LED-sculptuur is geïnspireerd op een tornado. Kunstenares Nicky Assmann combineert kunst, natuur, wetenschap en cinematografie in haar werk. Het  resultaat is een wervelwind van gecomponeerde videobeelden met vloeiende dynamische hyperkleuren. Hieruit ontstaat een prachtige compositie van licht, beweging en verbeelding die verwondert en de zintuigen prikkelt.

Goed om te weten: het kunstwerk in de Forumgarage is vrij toegankelijk tussen 9 en 21 uur. De parkeergarage is bereikbaar via de fietsenkelder / tussendeur naar de garage. Zonder parkeerticket kun je via de i-knop naast de deur contact leggen met de meldkamer die jou vervolgens binnenlaat. Of neem de auto-ingang.