GRID Grafisch Museum Groningen zit op een nieuwe plek en opent daar met de tentoonstelling The Next Call – H.N. Werkman en de internationale avant-garde. Hoe kan het GRID ook anders dan in dit Werkman-jaar zijn eerste tentoonstelling te wijden aan de kunstenaar, drukker bovendien, die in Groningen op de allerhoogste sokkel staat. Een solide sokkel, enthousiast gestut door de kunstwereld in binnen- en buitenland. Niet omver te krijgen! En terecht.
Onlangs demonstreerden er mensen voor het Museum of Fine Arts in Boston: of het museum dat gefröbel van Renoir wel even van de muur wilde halen, want, come on: „Renoir sucks at painting!” Kunnen we hier in Groningen vergelijkbare taferelen verwachten met Werkman? Uitgesloten. „Voor Werkman hoef je je niet te verdedigen.” Het zijn de woorden van mijn oud-docente Anneke de Vries, bij wie ik ooit aan de RUG het vak met de expositiewaardige naam H.N. Werkman en de internationale avant-garde volgde. Sindsdien vind ik mijzelf een connaisseur. Ik tref haar bij de opening van het nieuwe GRID, en ze herkent me nog: „Jaaah, Peter, natuurlijk. Jij hebt dat vak toen herkanst toch?” Uiteraard. Wat betreft herkansingen sta ik dan weer op een sokkel waar geen einde aan komt.
Werkman in een ongenuanceerde notendop
Terug naar Hendrik Nicolaas Werkman. Hij leefde van 1882 tot 1945, trouwde in die tijd drie keer, had een bloeiende drukkerij, evenals een faillissement, liet in de Tweede Wereldoorlog een joods beeldverhaal van de persen rollen en werd uiteindelijk door de Duitsers gefusilleerd. Voor de nuance: open een van de vele dikke boeken die over Werkman zijn geschreven. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werd hij al erkend door Willem Sandberg, de toenmalig directeur van het Stedelijk Museum, maar na de oorlog nam zijn erkenning pas echt een vlucht. Werkman kreeg solotentoonstellingen over de hele wereld, waaronder in het Guggenheim in New York en het Victoria and Albert Museum in Londen. Henk van Os, oud-directeur van het Rijksmuseum, zei recent nog in Vrij Nederland: „Van Gogh, Mondriaan én Werkman, dat zijn de drie grootste kunstenaars die Nederland gekend heeft.” (Genoteerd, Rembrandt?).
The Next Call: een exclusief feest
GRID toont nu The Next Call, een tijdschrift dat Werkman tussen 1923 en 1926 negen keer uitgaf vanuit een pand aan het Lage der Aa. Kunstenaarsgroep De Ploeg, waar Werkman ook lid van was, zat een verdieping boven hem. Op drankgebied een prima club – de lege flessen werden zo vanuit het gebouw op straat gegooid – maar in kunstzinnig opzicht vond Werkman zijn Ploeg-genoten te braaf. Met The Next Call schiep hij voor zichzelf een artistieke dansvloer waar hij los kon gaan met typografie, poëzie en zijn beroemde druksels. Een exclusief feest, want Werkman deed vrijwel alles alleen, en doordat hij gebruik maakte van arbeidsintensieve druktechnieken, bleef de oplage beperkt tot ongeveer veertig exemplaren per nummer.
Invloeden van buiten: meer dan welkom
Het aantal ontvangers was dus gering, maar wel zeer internationaal: The Next Call ging de hele wereld over. In ruil daarvoor kreeg Werkman weer tijdschriften van andere buitenlandse voorlopers op het gebied van kunst, cultuur en literatuur (de zogeheten internationale avant-garde). Dit wereldwijde uitwisselingscircuit van tijdschriften was op zijn hoogtepunt in de tijd dat The Next Call verscheen, en Werkman was er onderdeel van. Bijzonder, want Werkman reisde weinig, en was zeer honkvast. Dat weerhield hem er echter niet van een wereldwijde blik te hebben. De maakt de tentoonstelling actueel: het laat een man zien met een hang naar grensoverschrijdende kennis, hongerig naar invloeden van buiten. En dat is wel een sokkeltje waard, zeker nu. In Groningen, en ver daarbuiten.
Het nieuwe adres van GRID Grafisch Museum Groningen is Sint Jansstraat 2. De tentoonstelling The Next Call – H.N. Werkman en de internationele avant-garde is daar nog tot en met 17 januari 2016 te zien. Het museum is van dinsdag tot en met zondag geopend, van 10.00 tot 17.00 uur. Zie ook gridgroningen.nl.
Tekst: Peter Dicke
Foto: Barbara Makkes