Waarom reageer je heftiger op een rood schilderij dan op een blauwe? En waarom is kijken naar kunst zo prettig? Hersenwetenschapper Dick Swaab, die na de bestseller Wij zijn ons brein onlangs het boek Ons creatieve brein uitbracht, legt tijdens een lezing in het Groninger Museum uit wat er in je hersenen gebeurt wanneer je naar kunst kijkt.
Je brein neemt de emotie van de kunstenaar over
Wanneer je naar een schilderij kijkt, neemt je brein de emotie over die de kunstenaar wilde overbrengen met zijn werk. Dit overnemen van emoties komt volgens Dick Swaab door de zogenaamde spiegelneuronen. Swaab: “Daarmee kunnen we aanvullen wat de ander bedoelt, maar ook wat de kunstenaar bedoelde met zijn werk.” Dit effect was ook zichtbaar toen in een onderzoek naar kunst in een psychiatrische inrichting bleek dat schilderijen de stemming van de patiënten sterk beïnvloeden. “Wanneer er een dreigend schilderij van Van Gogh of Jackson Pollock aan de muur hing, werden er meer angstwerende middelen gevraagd en waren de mensen onrustig. Het tegenovergestelde werd gevonden bij een Savannelandschap met wat dieren, bossen en heuvels. Dan werd er juist minder medicatie aangevraagd dan normaal.”
Je brein houdt van overdrijvingen
Denk aan sculpturen van extreem gespierde Griekse goden of vrouwen met grote rondingen. “Overdrijving geeft een duidelijk signaal, daar houden we van,” vertelt Swaab. “De overdrijving in de kunst heeft een biologische basis.” Swaab legt dit uit met een experiment waarbij je een hond leert dat hij bij het zien van een driehoek eten krijgt en bij het zien van een cirkel niet. “Als je hem vervolgens de keuze geeft tussen een kleine driehoek en een grote driehoek, dan zal hij onmiddellijk naar de grote driehoek gaan.”
Je brein reageert sterk op rood
Je brein reageert sterker op een kunstwerk als er rood in zit. “De kleur rood geeft stimulatie en opwinding,” legt Swaab uit. De oorzaak van deze sterke reactie ligt in de evolutie. “Door de kleur rood konden we vroeger van een afstand zien welk fruit er rijp was. Dat gaf opwinding, want dat was eetbaar en daar konden we op afgaan.” Niet alleen in de kunst, maar ook in de geneeskunde wordt gebruik gemaakt van dit stimulerende effect: “Ook bij placebo’s maken we er gebruik van. Placebo’s zijn pillen die geen werkzame stof hebben, maar wel een kleurtje. Als je een rode placebo aan iemand geeft dan heeft dat een stimulerend effect op de patiënt, terwijl blauwe of groene pillen juist kalmeren.”
Je brein beloont het kijken naar mooie kunstwerken
“Als we iets mooi vinden geeft het beloningssysteem in de hersenen dopamine af,” legt Swaab uit. Dit beloningsysteem komt volgens hem voort uit de eerste levensbehoeftes. “Het systeem is oorspronkelijk gekoppeld aan dingen die belangrijk zijn voor het overleven, zoals voedsel en seks.” Hoewel kunst geen primitieve behoefte is, reageert je systeem wel op mooie kunstwerken. “Want,” zo zegt Swaab, “de koppeling bestaat ook voor afgeleide dingen die je mooi, leuk of lekker vindt. Kunst valt daar ook onder. Deze koppeling is buitengewoon succesvol geweest. Kijk maar om je heen: veel dikke mensen en veel te veel mensen op deze wereld.”